Dla poprawnego wychowania szczenieca kazdej rasy niezbednym jest zdawac sobie sprawe z pochodzenia, specyfiki, sposobow wykorzystania psow tej rasy, poniewaz od tego zaleza jego wrodzone zachowania.
Owczarek srodkowoazjatycki wchodzi w grupe molosow i cechuje sie samodzielnoscia, uporem, pewnoscia siebie. Specyfika CAO, daje im mozliwosc w zasadzie samodzielnej pracy przy stadzie, ochronie ruchomej i nieruchomej wlasnosci wlasciciela.
Azjata jest psem krancowo samodzielnym, wytrwalym az do uporu i bardzo pewnym siebie. Zrozumialym jest, ze te cechy w pewien sposob trzeba korygowac.

Nalezy takze powiedziec o wysokim stopniu terytorialnosci, przy czym dorosly pies w pojecie ochranianego terytorium wlacza nie tylko miejsce stalego przebywania, ale tez i pomieszczenie, w ktorym zostal na pewien czas pozostawiony, samochod wlasciciela, jego rzeczy i tak dalej.
Poza chronionym terytorium pies jest obojetny wobec obcych dopoki nie ma ataku na wlasciciela. Przy tym zachowanie obcego moze byc krancowo dziwnym i prowokowac ataki psow innych ras, natomiast nie Azjaty (jak wymachiwanie rekami, skoki itp.).
W kazdej sytuacji i na kazdym terenie owczarek srodkowoazjatycki jest delikatny w stosunku do dzieci, nie przejawia w stosunku do nich agresji. Jezeli dziecko „zadrecza psa”, maksimum tego co pies zrobi to odepchniecie dziecka morda i odejscie.

Mlody pies jest kontaktowy, przyjazny, przyjmujac nawet pozy podporzadkowania w stosunku do doroslych psow. W miare doroslenia stara sie zajac wysoka pozycje w stadzie i nie dopuscic na terytorium stada obcych.
W warunkach miasta przyjmuje to forme gotowosci do bojek z innymi psami, szczegolnie jesli psy te bojki prowokuja.

Wysoka „socjalnosc” w specyficzny sposob odbija sie na stosunku Azjaty do ludzi. Mlody pies latwo zapamietuje duzy krag ludzi bedacych znajomymi czy przyjaciolmi wlascicieli. Wydoroslawszy, pies zaczyna wrogo odnosic sie do ludzi na jego terenie, co moze tworzyc problemy dla wlascicieli przyzwyczajonych prowadzic „dom otwarty”.

Otoz zeby szczenie CAO wyroslo na normalnego psa, a przy tym zachowalo swoje uzytkowe cechy i bylo spolecznie do zaakceptowania jego wychowaniem nalezy zajac sie bardzo konsekwentnie.
Wlasciciel powinien byc stanowczy w wychowywaniu, pies powinien byc podporzadkowany wedlug nastepujacej zasady: wlasciciel zawsze osiaga swoj cel, nie wolno go nie sluchac.

Kazda komenda wlasciciela powinna byc wykonana, nawet jesli wymaga to sporo czasu. Niewazne czego chcecie od psa: ogladnac mu zeby, zmusic zeby chodzil nie ciagnac na smyczy, trzeba osiagnac to do konca. Szczenie moze sie zapierac, wyrywac, odgrywac mustanga, reakcja wlasciciela powinna byc jedna – spokojne kontynuowac to co robi; ogladac zeby czy szarpnieciem smyczy zwracac szczenie w swoim kierunku.

Z mlodymi psami-samcami ustawienie adekwatnych wzajemnych relacji okazuje sie prostsze.
W pewnym momencie szczeniak-samiec decyduje sie sprobowac nie podporzadkowac sie. Albo zapiera sie tak, ze go nie ruszysz z miejsca, albo zaczyna warczec, probuje sie odgryzac. Nie bedac upartym samiec na dlugo zapomina potem o nieposluszenstwie.

Suki bedac z natury „bardziej tworcze” przysparzaja o wiele wiecej klopotow. Rzadko kiedy suka na serio jest gotowa walczyc o swoja niezaleznosc, ale praktycznie kazda wymysla mnostwo „sprytnych podstepow”, zeby tylko dali jej spokoj z tresura i cala ta dyscyplina.

Uslyszawszy komende suka zaczyna przedstawienie, jeczy jak wszystko ja boli. Tu „podstep” jest przynajmniej jasny i oczywisty, ale czesto mlode suki wymyslaja jak „omamic” nawet doswiadczonych wlascicieli psow.

Oto przyklad: jedna taka madrale chodzic „po bumu”, ona robi pare krokow i wpada w pelna prostracje (prostracja stan krancowego wyczerpania nerwowo-psychicznego; upadek sil; zobojetnienie; niechec do zycia, przygnebienie.): szklane oczy skierowane do nikad, suka „zwala sie” na wlasciciela tak, jakby on bez serca chcial ja zepchnac w przepasc.
Wlasciciel w panice – szczenie ma zalamanie nerwowe, przemeczyli biedne zwierza tresura i zajeciami, nie potrzeba jej biednej tego wszystkiego.
Suke puszczaja wolno i ona w momencie szczesliwa i wesola rzuca sie w wir zabawy z innymi szczenietami i wyprasza u wlasciciela smakolyki.
Jakie tam nerwy, jakie zalamanie nerwowe, po prostu pies co dopiero wymyslil wspanialy sposob „zarzadzania wlascicielem”. Jeszcze pare takich powtorek i ona wspaniale sie nauczy, ze jesli chce sie od niej czegos nieinteresujacego, nieprzyjemnego to powinna zaczac sie bac. Ludzie zaraz zaprzestana swoich glupot. Otoz dlatego wlasnie z suka nalezy pracowac/wychowywac ja dokladniej niz psa-samca.

Z pelna powaga nalezy przy wychowywaniu Azjaty traktowac fakt, ze ma on wspaniala pamiec.
Zapamietuje wazne dla siebie rzeczy nie tylko latwo, ale i na dlugo. Pieknie sie uczy (przy konsekwencji wlasciciela), ale wystarczy tylko zaczac „popuszczac” w nauce i wszystko moze pojsc na marne.

Najpowazniejszy blad przy pracy z CAO to dac psu do zrozumienia, ze moze danej komendy nie wykonac. Jesli tylko taka mysl przyjdzie psu do glowy i choc troche bedzie wzmacniana, wlasciciel bedzie musial bardzo sie wysilac, zeby powrocic „na utracone pozycje”.

Dlatego wlasnie jesli sie obawiacie, ze nie do konca przepracowana komenda moze byc nie wykonana, prosze nie wydawac jej wcale.
Jedna nie wypelniona komenda lawinowo powoduje nie wykonywanie kolejnych i dalej pelna odmowe podporzadkowania sie przez psa. Proby niesubordynacji moga byc zwiazane z wiekiem psa, jego rozwojem.
W miare dorastania CAO moze probowac podniesc swoja range „w stadzie”.

W takiej sytuacji pies zachowuje sie „demonstracyjnie”, w odpowiedzi na komende wlasciciela albo odwraca sie, albo patrzy na niego wyzywajaco czekajac na jego reakcje.
Reakcja wlasciciela moze byc tylko jedna, przez wydane komendy zmusic psa do posluszenstwa.

W tym celu dobrze sprawdzaja sie komendy „zakazujace”, ktore szczenieta powinny sobie przyswoic juz w bardzo wczesnym wieku – „Siedziec” i „Lezec”.
Prawidlowe wykonanie tych komend oznacza przyjecie okreslonej pozycji i nie zmienianie jej. Pies wykonujac kilkakrotnie dane komendy wlasciciela w rzeczywistosci rezygnuje ze wszystkich swoich „pretensji”.

Jezeli pies jest zdyscyplinowany do ukonczenia 10-12 miesiecy, to pozniej problem sie juz w zasadzie nie pojawia. Wytrwaly i konsekwentny wlasciciel moze spoczac na laurach, cieszac sie kontaktem z inteligentnym i poslusznym Azjata.

Oddzielnym punktem wychowania CAO to kontrola agresji w stosunku do innych psow.
Procz wpojenia ogolnych zasad posluszenstwa, bardzo powaznie nalezy potraktowac socjalizacje szczeniecia z psami innych ras.
Szczenie powinno miec kontakt z roznymi psami (rozumie sie jesli zwierze nie jest agresywne), zwlaszcza z psami o „dziwnym wygladzie” i niewyrazna mimika.
Nich Azjata wie, ze krotkonogie bassety, pomarszczone shar-pei, wysokonogie charty, pudelki z kokardkami – to wszystko psy.
Zwlaszcza surowo powinna byc karana wszelka agresja i napasci na mniejsze psy.
Pozwalac na podobny styl zachowania to oznacza wychowac psa doskonale niezdatnego do zycia w miescie, do wystaw, do wyjazdow, slowem do normalnego zycia wlasciciela psa.
Co wiecej, zbyt agresywny do innych psow CAO okazuje sie na koniec zlym ochroniarzem terenu – jest duza szansa, ze w najwazniejszym momencie uwage takiego Azjaty odwroci obcy pies.

Niezbedna jest pewna korekcja terytorialnosci. U posiadaczy psow tej rasy powstalo niestety wyobrazenie, ze Azjata sam zaczyna ochraniac i uczyc go tego nie trzeba. To powazny blad.
Wlasnie dlatego, ze CAO jest wysoce terytorialny powinno mu sie pokazac roznice w jego „prawach” na swojej dzialce i poza nia, pokazac mu jego „granice kompetencji”.
Jesli sie tego nie zrobi, Azjata moze ochraniac w sytuacjach, kiedy to jest niepotrzebne i nie do tolerowania. Na przyklad ochraniac miejsce gdzie jest wyprowadzany na spacery w miescie, albo skakac przez plot i bronic od wszystkich przechodniow jeszcze spory kawalek ulicy kolo naszego domu.

Dla normalnego zycia z owczarkiem srodkowoazjatyckim wazne jest, aby mial prawidlowe wyobrazenie o swoim miejscu w rodzinie wlasciciela, o swoich prawach i obowiazkach.
To wazne dla kazdego psa, ale zwlaszcza dla Azjaty.
Kazda niejasnosc w relacjach z wlascicielem, co mozna, co nie jest aprobowane, ale w sumie mozliwe, co zabronione raz na zawsze – zmusza to psa zastanawiac sie przed kazda decyzja. Jezeli do konca nie jest rozstrzygniete co psu wolno, a czego nie wolno doznaje on psychicznego dyskomfortu za kazdym razem i ciagle dokonuje prob „sprawdzenia” zasad.
Niezbednym jest, aby wymagania wlasciciela w stosunku do psa byly dla niego zrozumiale, tak aby ich wzajemne relacje nie ulegly zachwianiu.

Szczenieciu, dla jego normalnego rozwoju powinno sie pokazac jego miejsce w rodzinie, jakie zachowania sa niepozadane, a co aprobowane. Koniecznie trzeba dostarczyc takze bodzcow i doswiadczen dla jego intelektu, o ile to mozliwe pokazac roznorodnosc otaczajacego swiata. Szczenie powinno widziec nie tylko swoj teren, na ktorym dorasta czy miejsce spacerow. Powinno zobaczyc las, rzeke (nauczyc sie plywac), zapoznac sie z halasliwymi miejscami, ludzkimi zgromadzeniami, pospacerowac po ulicach z duzym ruchem samochodow, odwiedzic dworce kolejowe i tym podobne miejsca.
Im wiecej roznorodnych doswiadczen tym lepiej pies przygotuje sie do swoich zadan, latwiej bedzie sie orientowal w nowych warunkach.

Nie wystarcza dobrze karmic, duzo spacerowac czy nawet idealnie wytresowac psa. CAO posiadajac duze mozliwosci fizyczne i wysoki intelekt nie moze spedzac swoich dni w bezczynnosci. Pies na pewno wymysli sam czym sie zajac, jesli wlasciciel nie podjal tej decyzji. Ale czy jego wybor zachwyci wlasciciela?
Pies pozostawiony sam sobie moze byc uciazliwy dla otoczenia i samego wlasciciela. Jedynym lekarstwem na to jest znalezienie psu zajecia, niewazne czy to bedzie ochrona terytorium, pilnowanie bawiacego sie dziecka czy towarzyszenie wlascicielowi.

Teraz troche slow o specyfice rozwoju fizycznego CAO. Psy te rozwijaja sie w ciagu dosc dlugiego czasu. Psy-samce osiagaja pelnie swojego fizycznego rozwoju do 3 lat, suki formuja sie troche wczesniej, o urodzeniu szczeniat.
Szczenie rosnie dosc szybko, nabierajac znacznej masy ciala. Bardzo charakterystyczny jest nierownomierny wzrost roznych czesci ciala. Pies gwaltownie wyciaga sie w gore, a korpus pozostaje waski, lub glowa jest nieproporcjonalnie mala, czy wyrastaja nadmiernie dlugi tylne konczyny. Jezeli nie pojawiaja sie nieprawidlowosci w budowie konczyn, ogolnie w budowie szkieletu, to obawiac sie nie ma czego.
Niepokoj moga tylko budzic nieprawidlowosci w budowie konczyn, plaska klatka piersiowa, kazde oznaki krzywicy. Korzystanie z witaminowo-mineralnych dodatkow wedlug zalecen weterynarza jest niezbedne, dopoki trwa aktywny wzrost psa.
W ciagu calego okresu aktywnego wzrostu pies potrzebuje silnych miesni, ale duze obciazenia sa niewskazane.
Ze szczenieciem nalezy spacerowac, zmuszajac go do ruchu w niewygodnym dla niego tempie. To cwiczenie wykonuje sie idac z psem na smyczy, wydajac komende „Rownaj”. Wlasciciel idzie w takim tempie, ze pies nie moze juz isc powolnym krokiem, przechodzi w tak zwana „rysia”. W wyniku tego biegnie krotka „rysia”, co daje dobre obciazenie dla miesni, wzmacnia wiazadla i chroni stawy.
Procz chodzenia dobre jest rownomierne obciazenie w trakcie plywania, mozna tego nauczyc szczeniaka bardzo latwo. Owczarki srodkowoazjatycki zazwyczaj uwielbiaja plywac, zarowno w malej rzeczce, jaki w morskich falach.
Krancowo szkodliwe sa dla psa biegi za rowerem lub za koniem.
Ciagniecie przedmiotow, ciezarow mozna zaczynac nie wczesniej jak w wieku 1,5 roku, a nawet 2 lat.

Jesli chodzi o jedzenie to Azjata nie jest „lakomy”. W porownaniu z innymi molosami jest znacznie mniej wymagajacy co do ilosci i jakosci miesa. CAO z przyjemnoscia zjada mieso razem z koscmi, sciegna, chrzastki, podroby (pluca, sledziona, zoladki bydla rogatego). Do utrzymania formy psu potrzeba jest stosunkowo nieduza ilosci podobnej karmy.

Wlasciwoscia tej rasy psow jest stosunkowa wysoka zawartosc weglowodanow w paszy. Co wiecej w okresie letnim wiele psow bardziej woli kasze i chleb niz mieso.
Psy z przyjemnoscia jedza warzywa i owoce (za wyjatkiem chyba cytrusowych), szczegolnie lubia arbuzy i jablka. Zauwazylismy, ze lepiej dawac psu karme wieksza objetosciowo niz skoncentrowana.
Przy podawaniu karm o malej objetosci psy gubia forme, muskulatura staje sie zbyt „sucha”.

Azjaty bedac zdolnymi do efektywnego wykorzystania wartosci odzywczych w karmie, czesto sa sklonne do otluszczenia.
Pierwszym sygnalem wskazujacym na to, ze pies ma nadmiar karmy jest jego zly apetyt (oczywiscie, jesli nie ma oznak choroby).
Jesli szczenie przestaje szybko zjadac podana mu porcje, zaczyna odmawiac jedzenia jakiejs karmy, domagac sie smakolykow w zamian, nalezy natychmiast zredukowac ilosc jedzenia lub ilosc posilkow.

W wieku 10-12 miesiecy, w zaleznosci od kondycji psa, o ile on aktywnie rosnie, nalezy wprowadzic jeden dzien glodowki w tygodniu (z swobodnym dostepem do wody w tym czasie).
To odpowiada biologicznym uwarunkowaniom psa jako drapieznika, pomaga utrzymac w dobrej kondycji zwierzeta sklonne do otluszczania.
Paradoksalnie glodowka w jeden dzien pomaga normalizowac przemiane materii i nabrac ciala psom o niedostatecznej masie.

Do informacji o specyfice karmienia CAO nalezy jeszcze dodac to, co przewaznie szkodzi wiekszosci psom - krowie mleko, ktore powoduje najsilniejsze zaburzenia systemu trawiennego.
Produkty z kwasnego mleka natomiast przyswajane sa pieknie, a co wiecej podawanie np jogurtu, „maconi”, wzmacnia flore bakteryjna oslabiona w niekorzystnych warunkach lub stresie.

Zastosowanie sie do powyzszych rekomendacji naszym zdaniem nie jest skomplikowane czy uciazliwe. Wlasciciel stosujac je wychowa zdrowego, pogodnego i poslusznego psa. Takim owczarkiem srodkowoazjatyckim mozna sie chwalic!

J.N.Myczko W.A.Bielenkij